Rodzicu, reaguj! To może być depresja. To temat poruszany przez psycholożki Pogotowia Psychologicznego Julitę Abramowicz oraz Marzannę Jakoniuk podczas Światowego dnia walki z depresją. Nagranie z wydarzenia jest dostępne na naszym kanale na youtube, a poniżej prezentujemy zestawienie najważniejszych informacji dla rodziców.
Depresja u nastolatków
Dorastanie i wiek młodzieńczy
okres od 10./12. do 20./23. roku życia – to czas intensywnych zmian we wszystkich obszarach życia nastolatków i młodych dorosłych.
Trochę statystyk dotyczących depresji
- 20% osób doświadcza epizodu depresyjnego przed ukończeniem 18. roku życia 14
- 30–70% dzieci, które doświadczyły pierwszego epizodu depresji, choruje po raz drugi (lub kolejny) jeszcze w dzieciństwie, adolescencji lub w wieku dorosłym 14
- zaburzenia depresyjne częściej dotyczą adolescentów niż młodszych dzieci
- częściej chorują dojrzewające dziewczęta niż chłopcy
Depresja w wieku młodzieńczym może być traktowana dwojako: jako specyficzna reakcja związana z rozwojem oraz jako jednostka chorobowa – to rozróżnienie warunkuje terapię8. Zawsze warto sięgnąć po konsultację specjalisty.
Złożone przyczyny depresji u nastolatków:
- Podatność genetyczna 7 – występowanie w rodzinie różnorakich zaburzeń nastroju a także depresyjnych reakcji na stres, w tym zaburzeń snu, jedzenia, zmęczenia
- Predyspozycje psychologiczne 14 – słaba regulacja emocji, poczucie braku kontroli nad własnym życiem, niewystarczające umiejętności społeczne, niedostateczne umiejętności radzenia sobie ze stresem, podatność na zranienie
- Predyspozycje środowiskowe14 – brak rodzicielskiego wsparcia, niedostępność rodziców (np. z powodu choroby, nadużywania substancji psychoaktywnych), utrata obojga/jednego z rodziców w wyniku śmierci lub rozwodu, styl wychowawczy (zbyt dużo kontroli, krytyki, restrykcji)
- Do czynników wyzwalających należy wiele przyczyn jednocześnie 3, 4, 9
- stresujące doświadczenia życiowe [w szczególności niepowodzenia szkolne, egzaminacyjne oraz niepowodzenia w kontaktach z rówieśnikami, wymagania dotyczące wyników w szkole, wymagania dotyczących przyszłej kariery 3, wiktymizacja – proces stawania się ofiarą (74,6% młodzieży doświadczyła tego stanu przynajmniej raz 1)]
- zmiana środowiska (np. w wyniku zmiany szkoły, przeprowadzki), utrata znaczących osób (np. przyjaciół, paczki – kolegów/koleżanek), nadmiarowe wymagania społeczne
- nieadekwatnie negatywne interpretacje codziennych zdarzeń (przekonanie, że trzeba dostosowywać się do wzorców kulturowych uznawanych za jedynie słuszne 3)
- samotność
Objawy depresji u nastolatków
W tej grupie wiekowej występuje duża zmienność w zależności od wieku.
- drażliwy nastrój
- objawy somatyczne (bóle głowy, brzucha)
- spowolnienie, zobojętnienie, uległość
- wycofanie z zabaw i zainteresowań
- odmowa uczęszczania do szkoły
- poczucie bezradności, płaczliwość i rozdrażnienie
- wyraźne obniżenie nastroju, które niezależnie od okoliczności i pory dnia, utrzymuje się przez dłuższy czas
- nadmierna wrażliwość na odrzucenie społeczne
- nadmierna senność, mimo wypoczynku nocnego lub bezsenność, zaburzenia rytmu dobowego
- wrogość wobec bliskich
- wzrost lub zauważalna utrata masy ciała, uczucie ciężkości w kończynach
- zaniedbywanie obowiązków
- myślenie negatywne o sobie, życiu, przyszłości
- poczucie beznadziei 5obniżona samoocena
- postępująca alienacja – zamykanie się we własnym pokoju
- myśli samobójcze 3,4
- myślenie autodestrukcyjne – “jestem do niczego” 3, uzewnętrzniane w postaci samookaleczeń szczególnie przez dziewczęta 16
Co możesz zrobić jako Rodzic/Opiekun/Osoba bliska
- zachęcaj dziecko do robienia z przekonaniem małych rzeczy, zamiast oczekiwać na podejmowanie znaczących decyzji i działań 3 (mały krok/mała zmiana codziennie zamiast ogromnej zmiany raz do roku)
- pozwalaj na indywidualne zainteresowania młodego człowieka. Szczególnie jeśli nie są „nie w modzie” np. zbieranie znaczków czy doskonalenie gry na akordeonie 3. Wzmacnia to jego wolę i poczucie odpowiedzialności za wybory
- słuchaj swojego dziecka aktywnie6 : bądź zaangażowany w rozmowę; zadawaj pytania otwarte ( czyli takie, gdzie odpowiedź nie sprowadza się do TAK, NIE); utrzymuj kontakt wzrokowy; dawaj wyraz temu, że słuchasz i rozumiesz
- bądź przykładem dla swojego dziecka 6 (kształtuj jego zachowania poprzez własne działania)
- pomóż w planowaniu czynności, które sprawiają córce/synowi przyjemność 5
- rozmawiaj z nastolatkiem/dzieckiem 6 – bądź obecny w jego życiu
- zachęć córkę/syna do wizyty u specjalisty – psychiatry i/lub psychoterapeuty. Psychiatra włączy leczenie farmakologiczne, psychoterapeuta będzie wspierał dziecko/adolescenta we wprowadzaniu zmian w myśleniu, zachowaniu, sposobach relaksowania się, w komunikowaniu się.
Leczenie depresji jest długotrwałym procesem, a jego efektywność uzależniona jest od wielu czynników 12. Leki antydepresyjne, które może zalecić lekarz psychiatra, dbają o właściwy poziom neuroprzekaźników i substancji chemicznych w mózgu. Regulują ich właściwe funkcjonowanie i dzięki temu likwidują lub łagodzą objawy depresji oraz skracają czas trwania choroby 12. W niektórych przypadkach stan osoby cierpiącej na depresję może wymagać pobytu w szpitalu 13. Współcześnie równolegle z leczeniem farmakologicznym zaleca się podjęcie psychoterapii, której rola jest szczególnie istotna przy leczeniu dzieci i młodzieży. Badania pokazują 11, że terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia zorientowana na relacje (ROT) prowadzą do wyleczenia w 50–87% zaś inne psychoterapie — w 21–75%. W 5-48% przypadków depresja ustępuje bez leczenia.
Celem psychoterapii CBT jest zmiana stylów poznawczych (np. nawykowej oceny zdarzeń) i nie przystosowawczych zachowań; terapia ROT — zmierza do ograniczenia stresu interpersonalnego i lepszego radzenia sobie z trudnościami w relacjach (np. w rodzinie, z rówieśnikami), zadaniem terapii rodzin jest poprawa komunikacji w rodzinie, uzyskania ciepła i zadowolenia w relacjach.
Co jeszcze może pomóc nastolatkowi w depresji?
Mindfulness/Uważność czyli koncentracja uwagi na jednej rzeczy, na tym co tu i teraz, pozwolenie umysłowi na zatrzymanie ciągłej gonitwy myśli – wpływa pozytywnie na funkcjonowanie emocjonalne osób w każdym wieku. Wspomaga częstsze występowanie emocji pozytywnych. Dodatkowo wpływa pozytywnie na koncentrację uwagi.
Podsumowanie
Depresja występuje dosyć często, zwłaszcza w obecnych czasach wysokich wymagań oraz przy jednoczesnym utrudnieniu kontaktów międzyludzkich z powodu pandemii. Kluczowe jest, aby być wrażliwym na ewentualne objawy, jak najwcześniej zauważyć je i zacząć działać.
Warto pomóc dziecku dbać o równowagę emocjonalną oraz sięgać po metody wspomagające radzenie sobie z obniżonym nastrojem. Sprawdzać, testować i wybrać te, które są najlepsze dla dziecka. Raz nauczone i dobrze działające schematy zachowania, mogą przydać się w życiu w ogóle, wspomagając radzenie sobie z trudnościami.
Oto kilka obszarów wartych uwagi:
- Relacje z ludźmi – pomaganie innym (np. wolontariat) i życzliwość; zacieśnianie relacji z ludźmi; wyrażanie wdzięczności; wybaczanie (krzywda wtedy zwykle sama znika)
- Relacje z ludźmi – pomaganie innym (np. wolontariat) i życzliwość; zacieśnianie relacji z ludźmi; wyrażanie wdzięczności; wybaczanie (krzywda wtedy zwykle sama znika)
- Optymizm – pozytywne myślenie o ludziach i o przyszłości, umiejętne wyciąganie wniosków z porażek, nieodłącznych w życiu, traktowanie przeszłości jako dobrej nauczycielki
- Dbanie o ciało – dostosowane do możliwości ćwiczenia fizyczne, spacery, szukanie przyjemności w aktywności fizycznej
- Duchowość – obcowanie ze sztuką, literaturą, muzyką, naturą; religijność
Nie ignoruj objawów depresji, nie wstydzić się jej, nie zakładaj, że sama minie. Reaguj, dbaj, działaj!
Bibliografia:
- Makaruka, K., Malinowska-Cieślik, M. (2019). Czynniki rodzinne i zachowania autodestrukcyjne związane z multiwiktymizacją wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 18(3), 157-176
- Klon, W., Waszyńska, K. (2020). Mindfulness w pracy profilaktycznej i terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą. Psychiatria 17(4), 204-211
- Oleś, P. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: PWN
- Modrzejewska, R., Bomba, J., Pac, A. (2019). Objawy depresyjne wśród adolescentów w nieleczonej populacji Krakowa – 30-letnia katamneza. Psychiatria Polska 53(4), 723–735
- Padesky, Ch.A., Greenberger, D. (2017). Umysł poza nastrojem. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Gordon, T. (2005). Wychowanie bez porażek. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax
- Szpera, A. (2008). Badania genów kandydujących związanych z układem serotoninergicznym i dopaminergicznym w zespole obsesyjno-kompulsywnym. Nowiny Lekarskie, 77, 172-177
- Dymowska, A., Nowicka-Sauer, K. (2015). Depresja wśród młodzieży — problem wciąż aktualny. Forum Medycyny Rodzinnej 2015, 9 (2), 124–126
- Weersing, VR., Rosenman, M., Goznales, A. (2009). Core components of therapy in youth. Do we know what we disseminate? Behav. Modif; 33(1), 24–47.
- Bomba, J. (2009). Spojrzenie na depresję z perspektywy psychoterapii. Psychoterapia 1, 35–42
- Sherrill, J.T., Kovacs, M. (2002). Nonsomatic treatment of depression. Child. Adolesc. Psychiatr. Clin. N. Am., 11(3), 579–93
- Jarema, M. (2007). Leczenie farmakologiczne depresji, [w:] Depresja w praktyce lekarza rodzinnego, red. M. Jarema, Poznań: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 80–81
- Koszewska, I., Habrat, E. (2000). Depresja jest przemijająca: poradnik dla chorych i ich rodzin. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii
- Jankowicz, S. (2018). Depresja wieku młodzieńczego – etiologia i obraz kliniczny. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ; Nauki Społeczne, 22 (3), 183–190
- Talik, E. (2011). Specyfika stresu szkolnego i strategie radzenia sobie z nim przez młodzież w okresie dorastania. Horyzonty Psychologii, 1, 127–137
- Kołodziejek, M. (2008). Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia 2 (145), 15–33
- Wojciszke, B. (2016). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar
Jeśli chciałabyś / chciałbyś skorzystać z indywidualnej konsultacji umów wizytę na stronie konsultacji psychologicznych.