Rodzicu, reaguj! To może być depresja – wskazówki dla rodziców

Depresja u nastolatków

Dorastanie i wiek młodzieńczy

okres od 10./12. do 20./23. roku życia – to czas intensywnych zmian we wszystkich obszarach życia nastolatków i młodych dorosłych.

Trochę statystyk dotyczących depresji

• 20% osób doświadcza epizodu depresyjnego przed ukończeniem 18. roku życia ¹⁴
• 30–70% dzieci, które doświadczyły pierwszego epizodu depresji, choruje po raz drugi (lub kolejny) jeszcze w dzieciństwie, adolescencji lub w wieku dorosłym ¹⁴ 
• zaburzenia depresyjne częściej dotyczą adolescentów niż młodszych dzieci
• częściej chorują dojrzewające dziewczęta niż chłopcy

Depresja w wieku młodzieńczym może być traktowana dwojako: jako specyficzna reakcja związana z rozwojem oraz jako jednostka chorobowa – to rozróżnienie warunkuje terapię⁸. Zawsze warto sięgnąć po konsultację specjalisty.

Złożone przyczyny depresji u nastolatków:

1. Podatność genetyczna ⁷ – występowanie w rodzinie różnorakich zaburzeń nastroju a także depresyjnych reakcji na stres, w tym zaburzeń snu, jedzenia, zmęczenia
2. Predyspozycje psychologiczne ¹⁴  – słaba regulacja emocji, poczucie braku kontroli nad własnym życiem, niewystarczające umiejętności społeczne, niedostateczne umiejętności radzenia sobie ze stresem, podatność na zranienie
3. Predyspozycje środowiskowe¹⁴ – brak rodzicielskiego wsparcia, niedostępność rodziców (np. z powodu choroby, nadużywania substancji psychoaktywnych), utrata obojga/jednego z rodziców w wyniku śmierci lub rozwodu, styl wychowawczy (zbyt dużo kontroli, krytyki, restrykcji)
4. Do czynników wyzwalających należy wiele przyczyn jednocześnie ^{3, 4, 9}

• stresujące doświadczenia życiowe [w szczególności niepowodzenia szkolne, egzaminacyjne oraz niepowodzenia w kontaktach z rówieśnikami, wymagania dotyczące wyników w szkole, wymagania dotyczących przyszłej kariery ³, wiktymizacja – proces stawania się ofiarą (74,6% młodzieży doświadczyła tego stanu przynajmniej raz ¹)]
• zmiana środowiska (np. w wyniku zmiany szkoły, przeprowadzki), utrata znaczących osób (np. przyjaciół, paczki – kolegów/koleżanek), nadmiarowe wymagania społeczne
• nieadekwatnie negatywne interpretacje codziennych zdarzeń (przekonanie, że trzeba dostosowywać się do wzorców kulturowych uznawanych za jedynie słuszne ³)
• samotność

Objawy depresji u nastolatków

W tej grupie wiekowej występuje duża zmienność w zależności od wieku.

• drażliwy nastrój
• objawy somatyczne (bóle głowy, brzucha)
• spowolnienie, zobojętnienie, uległość
• wycofanie z zabaw i zainteresowań
• odmowa uczęszczania do szkoły
• poczucie bezradności, płaczliwość i rozdrażnienie
• wyraźne obniżenie nastroju, które niezależnie od okoliczności i pory dnia, utrzymuje się przez dłuższy czas
• nadmierna wrażliwość na odrzucenie społeczne
• nadmierna senność, mimo wypoczynku nocnego lub bezsenność, zaburzenia rytmu dobowego
• wrogość wobec bliskich
• wzrost lub zauważalna utrata masy ciała, uczucie ciężkości w kończynach
• zaniedbywanie obowiązków
• myślenie negatywne o sobie, życiu, przyszłości 
• poczucie beznadziei ⁵obniżona samoocena
• postępująca alienacja – zamykanie się we własnym pokoju
• myśli samobójcze ^3,4
• myślenie autodestrukcyjne – “jestem do niczego” ³, uzewnętrzniane w postaci samookaleczeń szczególnie przez dziewczęta ¹⁶

Co możesz zrobić jako Rodzic/Opiekun/Osoba bliska

• zachęcaj dziecko do robienia z przekonaniem małych rzeczy, zamiast oczekiwać na podejmowanie znaczących decyzji i działań ³ (mały krok/mała zmiana codziennie zamiast ogromnej zmiany raz do roku)
• pozwalaj na indywidualne zainteresowania młodego człowieka. Szczególnie jeśli nie są „nie w modzie” np. zbieranie znaczków czy doskonalenie gry na akordeonie ³. Wzmacnia to jego wolę i poczucie odpowiedzialności za wybory
• słuchaj swojego dziecka aktywnie⁶ : bądź zaangażowany w rozmowę; zadawaj pytania otwarte ( czyli takie, gdzie odpowiedź nie sprowadza się do TAK, NIE); utrzymuj kontakt wzrokowy; dawaj wyraz temu, że słuchasz i rozumiesz
• bądź przykładem dla swojego dziecka ⁶ (kształtuj jego zachowania poprzez własne działania)
• pomóż w planowaniu czynności, które sprawiają córce/synowi przyjemność ⁵
• rozmawiaj z nastolatkiem/dzieckiem ⁶ – bądź obecny w jego życiu
• zachęć córkę/syna do wizyty u specjalisty – psychiatry i/lub psychoterapeuty. Psychiatra włączy leczenie farmakologiczne, psychoterapeuta będzie wspierał dziecko/adolescenta we wprowadzaniu zmian w myśleniu, zachowaniu, sposobach relaksowania się, w komunikowaniu się. 

Leczenie depresji jest długotrwałym procesem, a jego efektywność uzależniona jest od wielu czynników ¹². Leki antydepresyjne, które może zalecić lekarz psychiatra, dbają o właściwy poziom neuroprzekaźników i substancji chemicznych w mózgu. Regulują ich właściwe funkcjonowanie i dzięki temu likwidują lub łagodzą objawy depresji oraz skracają czas trwania choroby ¹². W niektórych przypadkach stan osoby cierpiącej na depresję może wymagać pobytu w szpitalu ¹³. Współcześnie równolegle z leczeniem farmakologicznym zaleca się podjęcie psychoterapii, której rola jest szczególnie istotna przy leczeniu dzieci i młodzieży. Badania pokazują ¹¹, że terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia zorientowana na relacje (ROT) prowadzą do wyleczenia w 50–87% zaś inne psychoterapie — w 21–75%. W 5-48% przypadków depresja ustępuje bez leczenia.

Celem psychoterapii CBT jest zmiana stylów poznawczych (np. nawykowej oceny zdarzeń) i nie przystosowawczych zachowań; terapia ROT — zmierza do ograniczenia stresu interpersonalnego i lepszego radzenia sobie z trudnościami w relacjach (np. w rodzinie, z rówieśnikami), zadaniem terapii rodzin jest poprawa komunikacji w rodzinie, uzyskania ciepła i zadowolenia w relacjach.

Co jeszcze może pomóc nastolatkowi w depresji?

Mindfulness/Uważność czyli koncentracja uwagi na jednej rzeczy, na tym co tu i teraz, pozwolenie umysłowi na zatrzymanie ciągłej gonitwy myśli – wpływa pozytywnie na funkcjonowanie emocjonalne osób w każdym wieku. Wspomaga częstsze występowanie emocji pozytywnych. Dodatkowo wpływa pozytywnie na koncentrację uwagi.

Podsumowanie

Depresja występuje dosyć często, zwłaszcza w obecnych czasach wysokich wymagań oraz przy jednoczesnym utrudnieniu kontaktów międzyludzkich z powodu pandemii. Kluczowe jest, aby być wrażliwym na ewentualne objawy, jak najwcześniej zauważyć je i zacząć działać. 

Warto pomóc dziecku dbać o równowagę emocjonalną oraz sięgać po metody wspomagające radzenie sobie z obniżonym nastrojem. Sprawdzać, testować i wybrać te, które są najlepsze dla dziecka. Raz nauczone i dobrze działające schematy zachowania, mogą przydać się w życiu w ogóle, wspomagając radzenie sobie z trudnościami.

Oto kilka obszarów wartych uwagi:

1. Relacje z ludźmi – pomaganie innym (np. wolontariat) i życzliwość; zacieśnianie relacji z ludźmi; wyrażanie wdzięczności; wybaczanie (krzywda wtedy zwykle sama znika)
2. Relacje z ludźmi – pomaganie innym (np. wolontariat) i życzliwość; zacieśnianie relacji z ludźmi; wyrażanie wdzięczności; wybaczanie (krzywda wtedy zwykle sama znika)
3. Optymizm – pozytywne myślenie o ludziach i o przyszłości, umiejętne wyciąganie wniosków z porażek, nieodłącznych w życiu, traktowanie przeszłości jako dobrej nauczycielki 
4. Dbanie o ciało – dostosowane do możliwości ćwiczenia fizyczne, spacery, szukanie przyjemności w aktywności fizycznej 
5. Duchowość – obcowanie ze sztuką, literaturą, muzyką, naturą; religijność

Nie ignoruj objawów depresji, nie wstydzić się jej, nie zakładaj, że sama minie. Reaguj, dbaj, działaj!

Bibliografia:

1.  Makaruka, K., Malinowska-Cieślik, M. (2019). Czynniki rodzinne i zachowania autodestrukcyjne związane z multiwiktymizacją wśród dzieci i młodzieży w Polsce. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 18(3), 157-176
2. Klon, W., Waszyńska, K. (2020). Mindfulness w pracy profilaktycznej i terapeutycznej z dziećmi i młodzieżą. Psychiatria 17(4), 204-211
3. Oleś, P. (2011). Psychologia człowieka dorosłego. Warszawa: PWN
4. Modrzejewska, R., Bomba, J., Pac, A. (2019). Objawy depresyjne wśród adolescentów w nieleczonej populacji Krakowa – 30-letnia katamneza. Psychiatria Polska 53(4), 723–735
5. Padesky, Ch.A., Greenberger, D. (2017). Umysł poza nastrojem. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
6. Gordon, T. (2005). Wychowanie bez porażek. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax
7. Szpera, A. (2008). Badania genów kandydujących związanych z układem serotoninergicznym i dopaminergicznym w zespole obsesyjno-kompulsywnym. Nowiny Lekarskie, 77, 172-177
8. Dymowska, A., Nowicka-Sauer, K. (2015). Depresja wśród młodzieży — problem wciąż aktualny. Forum Medycyny Rodzinnej 2015, 9 (2), 124–126
9. Weersing, VR., Rosenman, M., Goznales, A. (2009). Core components of therapy in youth. Do we know what we disseminate? Behav. Modif; 33(1), 24–47.
10. Bomba, J. (2009). Spojrzenie na depresję z perspektywy psychoterapii. Psychoterapia 1, 35–42
11. Sherrill, J.T., Kovacs, M. (2002). Nonsomatic treatment of depression. Child. Adolesc. Psychiatr. Clin. N. Am., 11(3), 579–93
12. Jarema, M. (2007). Leczenie farmakologiczne depresji, [w:] Depresja w praktyce lekarza rodzinnego, red. M. Jarema, Poznań: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 80–81
13. Koszewska, I., Habrat, E. (2000). Depresja jest przemijająca: poradnik dla chorych i ich rodzin. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii
14. Jankowicz, S. (2018). Depresja wieku młodzieńczego – etiologia i obraz kliniczny. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ; Nauki Społeczne, 22 (3), 183–190 
15. Talik, E. (2011). Specyfika stresu szkolnego i strategie radzenia sobie z nim przez młodzież w okresie dorastania. Horyzonty Psychologii, 1, 127–137
16.  Kołodziejek, M. (2008). Depresja u dzieci i młodzieży: podstawy teoretyczne, psychoterapia poznawczo-behawioralna. Psychoterapia 2 (145), 15–33
17. Wojciszke, B. (2016). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar

O autorze

Julita Abramowicz

Psycholożka Pogotowia Psychologicznego

Uważam, że każdy człowiek ma w sobie ogromny potencjał i zasoby do wyjścia z trudnych sytuacji. Swoją pracą chcę pomagać ludziom je odkrywać, aby wspierać kształcenie umiejętności niezbędnych do satysfakcjonującego życia.

O autorze

Marzanna Jakoniuk

Psycholożka Pogotowia Psychologicznego

Wierzę, że kryzys, trudna sytuacja życiowa jest początkiem zmiany oraz, że każdy człowiek ma wystarczające zasoby i umiejętności, żeby kryzys przezwyciężyć. Ponieważ gotowe rozwiązania nie istnieją, zapraszam do wspólnych poszukiwań.

Jeśli chciałabyś / chciałbyś skorzystać z indywidualnej konsultacji umów wizytę na stronie konsultacji psychologicznych.